Εμποροι αρχαίων σε χρυσές εποχές Η συναρπαστική ιστορία των «Γάλλων», θείου και ανιψιού, όπως τη διηγείται ο γιος του δεύτερου, Μανώλης Κουτουλάκης

Εμποροι αρχαίων σε χρυσές εποχές Η συναρπαστική ιστορία των «Γάλλων», θείου και ανιψιού, όπως τη διηγείται ο γιος του δεύτερου, Μανώλης Κουτουλάκης
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Ο άνθρωπος που καθόταν απέναντί μας στο καφέ του μουσείου Μπενάκη ήταν ολοφάνερα νευρικός και αμήχανος. Είχε πιει σχεδόν μονορούφι ένα ποτήρι παγωμένο λευκό κρασί και κάπνιζε αρκετά. Στα 55 του χρόνια, ήταν σίγουρα η πρώτη φορά που αποφάσιζε να δώσει συνέντευξη σε δημοσιογράφο και τα ελληνικά δεν είναι η μητρική του γλώσσα, όσο και αν τα χειρίζεται άνετα. Μόνιμος κάτοικος Γενεύης, ο Μανώλης Κουτουλάκης, συνήθως έρχεται στην Ελλάδα δύο μήνες πριν από τα Χριστούγεννα για να ασχοληθεί προσωπικά με τις 2.500 ρίζες ελιές που έχει στο Ηράκλειο. Πριν από 20 μέρες όμως, ήρθε στην Αθήνα για τα εγκαίνια της μεγάλης έκθεσης με έργα Γεράσιμου Στέρη, τα οποία ανήκουν στην προσωπική του συλλογή και παρουσιάζονται μέχρι τον Ιούλιο στο Μπενάκη της Πειραιώς.
Ο ζωγράφος Στέρης, που γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1898, ήταν προσωπικός φίλος του αδελφού της γιαγιάς του Μ. Κουτουλάκη, Μανώλη Σεγρεδάκη, αλλά και του πατέρα του Νικολά Κουτουλάκη. Γνωρίστηκε μαζί τους στο Παρίσι του '30 καθώς εκείνοι διατηρούσαν γκαλερί, πουλώντας αρχαία ελληνικά αντικείμενα και έργα τέχνης. Πρώτα ο Μ. Σεγρεδάκης και κατόπιν ο Ν. Κουτουλάκης διακίνησαν από την Ελλάδα στο εξωτερικό ένα ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ελληνικών αρχαιοτήτων από την δεκαετία του '20 μέχρι και το 1995. Ο Ν. Κουτουλάκης, που πέθανε ένα χρόνο αργότερα, συνδέθηκε επίσης με όλα τα μεγάλη διεθνή κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας από τον Ρόμπερτ Χεχτ, μέχρι τους Σάιμς - Μιχαηλίδη (γνωστοί από την υπόθεση της Βίλας στη Σχοινούσα) αλλά και τον Τζάκομο Μέντιτσι. Το όνομά του είχε συνδεθεί με στην κλοπή του περίφημου Ευαγγελίου του Ιούδα. Είχε πραγματοποιήσει σημαντικές δωρεές στον Λούβρο και σε άλλα μεγάλα διεθνή μουσεία και συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των ευεργετών τους.
Δεν ζητήσαμε από τον Μανώλη Κουτουλάκη -είχε καταδικαστεί και αυτός για αρχαιοκαπηλία το 1984- να απολογηθεί για το οικογενειακό του παρελθόν ή τα παλιά μπλεξίματά του με τη δικαιοσύνη. Εχει κλείσει την γκαλερί του πατέρα του εδώ και δέκα χρόνια και δηλώνει ότι ασχολείται αποκλειστικά με τις ελιές του. Θελήσαμε όμως να ακούσουμε τη συναρπαστική ιστορία της οικογένειάς του, από τη δική του πλευρά. Αλλωστε, τα χρονικά της αρχαιολογίας στην Ελλάδα είναι αλληλένδετα με τις λαθρανασκαφές, το εμπόριο αρχαιοτήτων στο εξωτερικό και το εσωτερικό, τις ιδιωτικές συλλογές, τα τεχνάσματα των ξένων μουσείων στο θέμα της «προέλευσης» ενός ύποπτου αντικειμένου. Σαν τις δύο όψεις ενός νομίσματος. Μόνο που η μία έχει πολύ περισσότερα οικονομικά κέρδη.
Ο Μανώλης Κουτουλάκης αρχικά δίσταζε να μιλήσει. Η παρουσία του στην Αθήνα είχε να κάνει αποκλειστικά με την έκθεση παριζιάνικων έργων του περίφημου ζωγράφου Γεράσιμου Στέρη, ο οποίος ήταν οικογενειακός φίλος και άφησε στον Σεγρεδάκη και τον Κουτουλάκη όλα του τα έργα πριν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αμερική.
Η αντίστασή του κάμφθηκε με τις πρώτες κουβέντες και τελικά έκανε μια χειμαρρώδη αφήγηση για τις Αρχάνες απ' όπου κατάγεται η οικογένεια, το Παρίσι, τα παιδικά του χρόνια, τον Καζαντζάκη που ήταν φίλος του Σεγρεδάκη (όπως ο Πρεβελάκης και ο Κριστιάν Ζερβός), τον Σάιμς και τον Μιχαηλίδη. Εξηγεί πώς το εμπόριο αρχαιοτήτων κατέληξε στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος μετά το 1970 και υπογραμμίζει με τη σιγουριά του γνώστη του αντικειμένου τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα για να προφυλάξει τον πολιτιστικό της πλούτο.
«Στην Ελλάδα έρχομαι κάθε χρόνο για διακοπές. Οταν ήμουν πιο μικρός πήγαινα στο σπίτι μας στην Αίγινα, το οποίο είχε αγοράσει ο πατέρας μου από τον Νίκο Καζαντζάκη. Τα τελευταία χρόνια προτιμώ το σπίτι μας στην Κρήτη, στο Ηράκλειο. Ασχολούμαι και με τις ελιές. Εχω 2.500 ρίζες, φτιάχνω λάδι και το εμπορεύομαι. Κατεβαίνω από την Ελβετία και επιβλέπω προσωπικά την παραγωγή. Καμιά φορά έρχονται και οι τρεις κόρες μου. Η μεγαλύτερη είναι 26 και η μικρή 11 χρόνων».
Αρχάνες, Παρίσι και Νέα Υόρκη
«Πολλοί κατηγορούν άδικα την οικογένεια Κουτουλάκη. Δεν έχω να απολογηθώ για τίποτα. Δεν μπορείς να συγκρίνεις τι συμβαίνει σήμερα στο εμπόριο αρχαιοτήτων με το τι συνέβαινε πριν από τον Πόλεμο. Τότε τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά».
Ο Μανώλης Κουτουλάκης πιάνει το νήμα της αφήγησης από τον αδελφό της γιαγιάς του, τον Μανώλη Σεγρεδάκη που γεννήθηκε το 1890 στην παλιά Τουρκογειτονιά των Αρχανών. Το πατρικό σπίτι, που παραμένει ακόμα στη θέση του, είναι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, κατά πάσα πιθανότητα πάνω ακριβώς από τα διαμερίσματα του βασιλιά. Τα παιδικά χρόνια του Σεγρεδάκη συνέπεσαν με την περίοδο όπου ο Εβανς είχε αρχίσει τις ανασκαφές στα ανάκτορα της Κνωσού.
Φτωχός Κρητικός
«Τον Σεγρεδάκη, τον αδελφό της γιαγιάς μου, δεν τον γνώρισα. Πέθανε το 1948 και εγώ γεννήθηκα το 1953. Καταγόταν από μια φτωχή οικογένεια με πολλά παιδιά. Τότε, όλη η Κρήτη δεν είχε να φάει. Εφυγε το 1906 σε ηλικία δεκάξι χρόνων για τη Γαλλία, να αναζητήσει καλύτερη τύχη. Υπήρχαν άλλοι Ελληνες εκεί που θα τον βοηθούσαν. Για να πληρώσει το εισιτήριο του πλοίου δούλεψε μούτσος μέχρι τη Μασσαλία. Ανδρώθηκε και έβγαλε λίγα λεφτά με δουλειές του ποδαριού. Μετά πήγε στο Παρίσι, πήρε τη γαλλική υπηκοότητα. Δεν ξέρω αν τα κατάφερε να σπουδάσει. Το 1920 ο Σεγρεδάκης που ήθελε να βοηθήσει την οικογένειά του στην Κρήτη, πήρε δύο ανιψιούς του για να τους αναθρέψει στο Παρίσι. Ενας από αυτούς ήταν και ο πατέρας μου, που πήγε και αυτός σε ηλικία 12 ετών στη Γαλλία. Είχε χάσει το ένα του μάτι από ένα χτύπημα με σφεντόνα. Ηταν η ευκαιρία να πάει να μορφωθεί. Σπούδασε εσωτερικός στο Lycee La Canale».
Δική του γκαλερί
«Πριν μεγαλώσουν τα ανίψια του, ο Σεγρεδάκης δεν είχε ανοίξει δικό του μαγαζί» λέει ο Μ. Κουτουλάκης. «Είχε μια αποθήκη όπου φύλαγε διάφορα πράγματα και έκανε τον μεσάζοντα. Εβρισκε αντικείμενα και τα πήγαινε στους εμπόρους και τους γκαλερίστες να τα δουν. Αργότερα όμως άνοιξε δική του γκαλερί με συνεταίρους τους δύο ανιψιούς. Δεν εμπορευόταν μόνο αρχαία αντικείμενα αλλά και έργα τέχνης εκείνης της εποχής. Πρώτος μας πελάτης ήταν ο πρίγκιπας Παύλος που δεν είχε γίνει ακόμα βασιλιάς. Εχω τα αρχεία. Είχε αγοράσει το 1932 το κεφάλι ενός ελληνικού αγάλματος. Ανάμεσα στους πελάτες μας ήταν πολλοί γνωστοί Ελληνες. Αγόραζαν από εμάς συχνά και άνθρωποι των μουσείων. Ιδιαίτερα των αμερικανικών. Στην γκαλερί σύχναζαν ο Πικάσο, ο Λεζέ, ο Τζακομέτι.
»Ομως ο Σεγρεδάκης ήταν πολύ αγαπητός και στις Αρχάνες. Ηταν γενναιόδωρος και όταν γύριζε στην Κρήτη βοηθούσε οικονομικά τους συμπατριώτες του. Μια φορά μάλιστα με είδαν δύο γριές στον δρόμο έπειτα από δεκαετίες και μόλις έμαθαν ότι ήμασταν συγγενείς με παρακάλεσαν να τους αγοράσω ένα κουτί καφέ, γιατί θα είχα χρήματα όπως ο αδελφός της γιαγιάς και ο πατέρας μου».
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο ο Σεγρεδάκης έκλεισε την γκαλερί στο Παρίσι. Πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου συνέχισε το εμπόριο αρχαιοτήτων και τα δύο ανίψια επέστρεψαν στην Κρήτη. «Ο πατέρας μου δεν πολέμησε, αλλά βοήθησε τους Αγγλους σαν μεταφραστής γιατί ήξερε καλά την γλώσσα» θυμάται ο Μανώλης Κουτουλάκης. «Τον έψαχναν και οι Γερμανοί, αλλά ευτυχώς δεν τον έπιασαν. Εφυγε για λίγο στο βουνό. Θα μπορούσε να είχε πάρει τη γαλλική υπηκοότητα αλλά δεν το ήθελε. Σε όλη του τη ζωή παρέμεινε Ελληνας. Με τους Αγγλους έφτασε μέχρι το Καστελόριζο».
Σεγρεδάκης, ο θείος από τη Γαλλία
Ο Σεγρεδάκης ήταν πανέξυπνος. Οπως γράφει ο γνωστός αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης στο βιβλίο του «Η γεύση μιας προϊστορικής ελιάς», με αναμνήσεις από τις ανασκαφικές του δραστηριότητες στις Αρχάνες και σε άλλα μέρη, οι συντοπίτες του για να δείξουν τον δαιμόνιο χαρακτήρα του έλεγαν ότι «περπατούσε και στα τζάμια επάνω». Σε μια εποχή όπου το εμπόριο αρχαιοτήτων άρχιζε να ανθεί και τα πιστοποιητικά προέλευσης ήταν άγνωστη έννοια, ήξερε τι έπρεπε να κάνει. Ηδη το 1919 πούλησε το πρώτο του αρχαίο αντικείμενο στο Λούβρο. Επέστρεφε συχνά στις Αρχάνες και έμοιαζε με τον «Θείο από την Αμερική»: Μοίραζε χρυσά δαχτυλιδάκια στις κοπέλες, βοηθούσε οικονομικά τους συγγενείς του, γέμιζε την ποδιά της γριάς μάνας του με κέρματα. Ηταν ο φτωχός συγχωριανός που τα κατάφερε στα ξένα και όλοι έχουν ένα καλό λόγο γι' αυτόν. Μαζί με τον ανιψιό του είχαν το παρατσούκλι «Οι Γάλλοι».
ΣXETIKA ΘEMATA
Ο δαιμόνιος Νικολά Κουτουλάκης _(...ΠOΛITIΣMOΣ...)
«Πάντα υπάρχει πελατεία για τα αρχαία...»_(...ΠOΛITIΣMOΣ...)
Kλείσιμο
Hμερομηνία : 08-06-2008
Copyright: http://www.kathimerini.gr